Читать онлайн книгу "Ազգային ջոջեր"

Ф±Х¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х»ХёХ»ХҐЦЂ
ХЂХЎХЇХёХў ХЉХЎЦЂХёХ¶ХµХЎХ¶


XIX դարի 70–80-ականները, երբ Հակոբ Պարոնյանը ստեղծեց «Ազգային ջոջերը», համընկնում էին Օսմանյան կայսրության պատմության տխրահռչակ «զուլումի» դարաշրջանին: «Ազգային ջոջերն» այն ժամանակ ապրող նշանավոր հայերի կենսագրություններն էր ամփոփում: Պարոնյանի ստեղծած այս դիմապատկերները ամենից հաջողվածներից է: Որքան շատ են «հերոսի» թերությունները, այնքան երգիծանքը հաջողվում է: Օ. Խոճասարյանի կենսագրականում բացակայում է ծննդյան թիվը, որ սովորաբար բոլոր երեւելիների դիմապատկերներում ստուգապես կա: «Ազգային ջոջերում» ազգին մատուցած ծառայությունները կարեւորելու տեսակետից է ներկայացված Կ. Պոլսի պատրիարք Ներսես Վարժապետյանը (1837–1884):





ХЂХЎХЇХёХў ХЉХЎЦЂХёХ¶ХµХЎХ¶

Ф±Х¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х»ХёХ»ХҐЦЂ





ХЂФ±ХЊФ±Х‹Ф±ФІФ±Х†


Х€ЦЂХ№ХЎЦѓ ХЎХ¬ ХўХЄХ«Х·ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ ХѕХЇХЎХµХЎХ® ХЁХ¬Х¬ХЎХ¶, Х©ХҐ Х®Х«Х®ХЎХІХ¶ Х·ХЎХї Ц…ХЈХїХЎХЇХЎЦЂ Х§ ХґХЎЦЂХЅХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, ФјХ«ХЇХёЦ‚ЦЂХЈХёХЅ Х®ХЎХІХёЦ‚ ХЎХЅХїХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХЎЦЂХ±ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ Х¤Х¶ХҐХ¬ ХїХѕХЎХ® ХЁХ¬Х¬ХЎ ХЅХҐХІХЎХ¶ХЎХїХёЦ‚Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХґХҐХ» Ц‡ ХѕХҐЦЂХ»ХЎХєХҐХЅ ХЉХІХёЦ‚ХїХЎЦЂЦ„ХёХЅ ХЇХҐЦЂХЎХЇХёЦ‚ЦЂХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х°ХЎХґХҐХґХ¶ ХЇХёХ№ХЎХ® ХЁХ¬Х¬ХЎ Х¦ХЎХµХ¶, ХґХҐХ¶Ц„, ХЎХµХЅ Х°ЦЂХЎХїХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЁХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХҐЦЂХўХҐЦ„ Х¶ХєХЎХїХЎХЇ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ® Х№ХҐХ¶Ц„ ХёХ№ ЦѓХЎЦѓХёЦ‚ХЇ ХЅХїХЎХґХёЦ„ХЅХ« ХїХҐЦЂ ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХёХІХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХґХЎЦЂХЅХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ Х®ХЎХјХЎХµХҐХ¬ Ц‡ ХёХ№ ХЎХ¬ Ц„Х«Х№ ХЇХҐЦЂХЎХЇХёЦ‚ЦЂ ХёЦ‚ХїХёХІХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХЎХ­ХёЦЂХЄХЎХЇХЁ ХўХЎХ¶ХЎХ¬, ХҐХ©ХҐ ХҐЦЂХўХҐЦ„ ХЈХёЦЂХ®ХЅ ХєХ«ХїХ« Х°ХЎХ»ХёХІХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ ХЄХєХ«Хї Ц„ХЎХІХҐХ¬ ХµХёЦ‚ЦЂ ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХёХІХ¶ХҐЦЂХҐХ¶:

Х„ХҐХ¶Ц„ ХЎХµХЅ Х°ЦЂХЎХїХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХ® ХҐХ¶Ц„ ХґХҐЦЂ ХЎХ¦ХЈХ«Х¶ ХґХҐХ» ХЈХїХ¶ХѕХЎХ® ХҐЦЂЦ‡ХҐХ¬Х« ХЎХ¶Х±ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХЇХҐХ¶ХЅХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЁХ¶ХҐХ¬ХёХѕ` ХЎХ¶ХёХ¶ЦЃ Х©ХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ¶ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХ¬ ХЎХµХ¶ ХЎХ¶ХЎХ№ХЎХјХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХёЦЂ ХЇХҐХ¶ХЅХЎХЈЦЂХҐ ХґХЁ ХЇХЁ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХѕХ«` ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХЅХЎХЇХЎХµХ¶ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХ¬Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХҐХЈХ¶ХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХҐХ¶:

ФїХЁ Х°ХЎХґХЎЦЂХ±ХЎХЇХ«Х¶Ц„ ХЁХЅХҐХ¬ХёЦ‚, ХёЦЂ Х¦ХёЦ„ ХѕХ«ЦЂХЎХѕХёЦЂХҐХ¬ ХёЦ‚Х¦ХЎХ® ХҐХ¶Ц„ Ц‡ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХЎХ® ХҐХ¶Ц„ ХЎХ¶Х±ХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХёЦЂ ХҐХ¶ Ц‡ ХёХ№ Х©ХҐ Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХёЦЂ ХЇХёЦ‚Х¦ХҐХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ Ц‡ ХҐХ©ХҐ ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХёХІХ¶ ХїХҐХІ ХїХҐХІ Х®ХЎХ¶ЦЂ ХЇХҐХїХҐЦЂХёЦ‚ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХєХ«` ХЎХ¶ХёХ¶ЦЃ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХЎХїХёЦ‚Х¶ ХґХҐХ¶Ц„ Х№ХҐХ¶Ц„, ХёХћЦЂ Х°ХЎХµХҐХ¬Х«Х¶ ХЈХЎХіХЎХіХ¶ Ф±Ц„Х«Х¬Х¬ХҐХЅ ХЇХЎХ¶Х¤ЦЂХЎХ¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐ, ХёХћЦЂ Х¬ХҐХјХ¶ ХЅХёЦ‚ЦЂХўХЁ ХЅХЎХїХЎХ¶ХЎ ХЇХЁ ХЇЦЂХЇХ¶ХҐ:

ФїХЁ Х­ХёХЅХїХёХѕХЎХ¶Х«Х¶Ц„, ХёЦЂ Х®Х¶Х¶Х¤ХµХЎХ¶ Х©ХѕХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХґХЎХЅХ«Х¶ ХєХҐХїЦ„ ХҐХІХЎХ® ХіХ·ХґХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х№ХЇЦЂЦЃХ«Х¶Ц„ ХєХЎХ°ХҐХ¬, ХѕХЎХЅХ¶ Х¦Х« Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХѕХёЦЂ ХїХёХґХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХєХЎХЇХЎХЅХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХєХЎХїХіХЎХјХЎХѕ Ц„ХЎХјХЎХЅХёЦ‚Х¶ ХїХЎЦЂХ«Ц„Х¶ ХЎХ¶ЦЃХЎХ® ХґХЎЦЂХ¤ Х№ХЈХїХЎХ¶Ц„ Ц‡ ХЅХїХ«ХєХѕХҐЦЃХЎХ¶Ц„ ХЎХ¶ХёХ¶ЦЃ ХµХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ¶Х№ХµХёЦ‚ЦЂХ«Х¶ ХїХЎХ¬ ХЎХµХ¶ ХїХЎЦЂХ«Ц„Х¶, Х¦ХёЦЂ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ ХЇХЁ Х©ХѕХ«Х¶:

ХЂХёЦ‚ХЅХЎХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХёХІХ¶ Х¶ХҐЦЂХёХІХЎХґХ«Хї ХёХЈХёХѕ ХєХ«ХїХ« Х¶ХЎХµХ« ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚ХµХЅ Х©ХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶` ХґХҐХ¶Ц„ Х«Х¶Ц„Х¦Х«Х¶Ц„Х¶Х«ХЅ ХѕХЎЦЂХ±ХЎХїЦЂХѕХЎХ® ХєХ«ХїХ« Х°ХЎХґХЎЦЂХ«Х¶Ц„, ХҐЦЂХў ХїХҐХЅХ¶Х«Х¶Ц„, ХёЦЂ ХґХҐЦЂ ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХµХёЦ‚ЦЂ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХ« Х°ХЎХЅХЎХ® Х§:

ХЂ. ХЂ. ХЉ.




ФЅХ€ХђФµХ† ФіФ±ФјХ–Ф±Х…Ф±Х†


Խորեն եպիսկոպոս, աստվածաբան, կատակերգակ, ազգային երեսփոխան, բանաստեղծ, 1861-ին Գալֆայան, 1870-ին Նար-Պեյ, 1879-ին Լուսինյան – մինչև նոր տնօրենություն – ծնավ Կ. Պոլիս Սամաթիո թաղին մեջ 1841թվականին: Ծնավ գիշերը երեք տեղ հրդեհ պատահեցավ. Արնավուտ-գեղ, Ախրգաբու և Գասըմբաշա:

Խորեն չուշացավ հայտնել, թե յուր ծնունդովն բանաստեղծ մ’ալ ավելցավ ազգին և ոչ թե փորձանք, ինչպես կը գուշակեին քանի մը հեռատես մարդեր. վասն զի երբ մանկաբարձն անոր ոտներուն վրա դիտողություն կըներ, տասն և վեցոտյան ոտանավորներն միշտ այսպես կը վերջանան, պատասխանեց երախա բանաստեղծն, որ ազգային քերթող պիտի հորջորջվեր օր մը մեր ազգային համբակ… սափրիչներեն: Ութ օր վերջը կատարվեցավ յուր մկրտության հանդեսը: Կնքահայրն Ամբակում դրավ անոր անունը, սակայն երախան տուն երթալուն պես փոխեց զայն ու Խորեն դրավ:

Նախազգացմամբ գուշակեց կարծես, թե ձեռք պիտի քաշեր օր մը այս աշխարհիս վաղանցուկ հաճույքներեն, թե յուր կյանքն Աստուծո ծառայության նվիրելով մեծ քաղցրություն պիտի զգար: Ուստի, օր մը աչքերն վեր առնելով կնկան մը երես չէր նայեր… բազմության մեջ, փութանք ավելցնել, թե մեկե մը տեսնվելու կասկած կամ երկյուղ չունեցած ատենն ալ չէր նայեր կիներու… եթե ծեր ըլլային. և հետևապես, կուսակրոն ըլլալու համար ամեն տրամադրություն ուներ: Հազիվ չորս տարեկան կար, դրացվույն տղաներն յուր տունը կը հրավիրեր և անոնց հետ կրոնական խաղեր կը խաղար, նման այն խաղերուն, զորս երբեմն խաղալու չմոռնար: Աթոռի մը վրա բազմելով քարոզ խոսելու համար մեծ փափաք ուներ, իսկ երբ այդ աթոռը պատրիարքական ըլլար` հոգին կուտար:

ХЂХЎХµЦЂХЁ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ ХїХІХЎХ¶ ХѕХЎЦЂХ¤ХЎХєХҐХї ХЁХ¬Х¬ХЎХ¬ХёЦ‚ ХЅХ«ЦЂХёХѕ ХЇХЁ ХїХёХ№ХёЦЂХ«, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХёЦЂ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХЅХ«ЦЂХёХѕ ХЇХЁ ХїХёХ№ХёЦЂХ«Х¶ ХґХ«Х·Хї ХµХёХ©ХЁ ХїХЎЦЂХёЦ‚ ХїХІХЎХ¶ХҐЦЂХҐХ¶ ХёХґХЎХ¶Ц„, ХёЦЂХёХ·ХҐЦЃ ХЋХҐХ¶ХҐХїХ«ХЇХ« ХѕХЎХ¶Ц„ХЁ ХІЦЂХЇХҐХ¬ Х¦Х«Х¶Ц„. Ц‡ Ц„Х«Х№ ХЎХїХҐХ¶ХҐХ¶ ХЎХµХЅ ХёЦЂХёХ·ХёЦ‚ХґХЁ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ¤ЦЂХҐЦЃ ХЎХјХЎХЈХЎХЅХїХЎХѕХёЦЂ Х¶ХЎХѕХёЦ‚ ХґХЁ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХҐХ¬ХёХѕ ХµХёЦ‚ЦЂ Х¦ХЎХѕХЎХЇХ¶ 1847-Х«Х¶: ФµЦЂХў ХЋХҐХ¶ХҐХїХ«ХЇ Х°ХЎХЅХЎХѕ ФЅХёЦЂХҐХ¶ ХёЦ‚ ХѕХЎХ¶ХЎХ°ХёЦЂ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХЎХѕ, ХѕХЎХ¶ХЎХ°ХЎХµЦЂХ¶, ХЎХ¶ХёЦЂ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ Х¤Х«ХїХҐХ¬ХёХѕ, Х°ХЎХµХїХ¶ХҐЦЃ Х©ХҐ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ЦЂ Х¦ХЎХµХ¶ Х¤ХєЦЂХёЦЃХ« ХґХҐХ» ХЎХјХ¶ХҐХ¬ХЁ, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїЦ‡, ХЎХѕХҐХ¬ЦЃХёЦ‚ЦЃ, ХѕХЎХ¶Ц„Х«Х¶ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХЎХ® Ц…ЦЂХҐХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХЇХЎХјХЎХЇ Х§ЦЂ Х«ХЈХЎХЇХЎХ¶ ХЅХҐХјХҐХ¶ ХЎХ·ХЎХЇХҐЦЂХї ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХҐХ¬ХЁ: Х„ХҐХ® Х¤ХЄХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇЦЂХҐЦЃХ«Х¶ Х°ХЎХґХёХ¦ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХѕХЎХ¶ХЎХ°ХЎХµЦЂХ¶ Х©ХҐ ХЎХІХ»Х«ХЇ Х№Х§ЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХѕХёХІХЁ: ФµЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ Ц…ЦЂХЁ ХѕХЎХ¶Ц„Х«Х¶ Х¤ХєЦЂХёЦЃХЁ ХІЦЂХЇХѕХҐЦЃХЎХѕ ФЅХёЦЂХҐХ¶, ХёЦ‚ЦЂ Ц„Х«Х№ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ« ХґХҐХ» Х°ХЅХЇХЎХµХЎЦ„ХЎХµХ¬ Х°ХЎХјХЎХ» ХЈХ¶ХЎЦЃ ХЎХµХ¶ ХЎХґХҐХ¶ ХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХґХҐХ», ХёЦЂХёХ¶ЦЃ Х·Х¶ХёЦЂХ°Х«Хѕ ХґХЎЦЂХ¤ХЅ ХЇХЁ Х°ХЎХ»ХёХІХ« ХЅХ«ЦЂХҐХ¬Х« ХЁХ¶ХҐХ¬ Х¦Х«Х¶Ц„ ХјХЎХґХ«ХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚: Х„ХҐЦЂ ХєХЎХ·ХїХёХ¶Х«Х¶ Х°ХЎХѕХЎХїХЎЦЂХ«Хґ ХґХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХєХЎЦЂХїХЎХѕХёЦЂ ХҐХ¶Ц„ Х°ХёХЅ Х°Х«Х·ХҐХ¬, ХёЦЂ ХЎХµХ¶ ХЎХїХҐХ¶ ХёЦЂХ№ХЎЦѓ ХЅЦЂХЎХґХ«Хї, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х№ХЎЦѓ ХЎХ¬ Х­ХЎХјХ¶ХЎХЇХ«Х№ Х§ЦЂ ФЅХёЦЂХҐХ¶: ХЋХЎХ¶ХЎХ°ХёЦЂ ХЎХЇХЎХ¶Х»Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХ¬ Х­ХёЦ‚Х¬ЦЃХЎХ® ХЁХ¬Х¬ХЎХ¬ХёХѕ ХЎХµХ¶ ХїЦЂХїХёЦ‚Х¶Х»Х¶ХҐЦЂХҐХ¶, Х¦ХёЦЂХЅ ФЅХёЦЂХҐХ¶Х« Х¤ХҐХґ ХЇХЁХ¶ХҐХ«Х¶ ХµХёЦ‚ЦЂ Х¤ХЎХЅХЁХ¶ХЇХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ·ХѕХҐЦЃХЎХѕ, ХёЦЂ Х« ХєХЎХїХ«ХЄ ХµХёЦ‚ЦЂ ХЎХ¶ХѕХЎХµХҐХ¬ ХѕХЎЦЂЦ„Х«Х¶, ХѕХЎЦЂХ¤ХЎХєХҐХї Х±ХҐХјХ¶ХЎХ¤ЦЂХѕХ«: Ф±ХµХЅ ХЁХ¬Х¬ХЎХ¬ХёЦ‚ Х§ЦЂ Х­ХҐХ¬ХёЦ„ Х№ХЇХҐЦЃХёХІ ХЎХ·ХЎХЇХҐЦЂХїХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХѕХЎХ¶Ц„Х«Х¶ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎХ® ХєХЎХїХ«ХЄХЁ:

Վանքին մեջ քանի մը տարիներ վարդապետություն ընելեն ետքը, սենյակ մը քաշվելով քարոզ տալու վարժություն ընելեն ետքը – զգաց թե վանքը խիստ անձուկ ասպարեզ մ’էր համեմատորեն յուր ընդարձակ հմտություններուն` որովք օր մը փայլ պիտի առներ յուր անունն պճնասիրության աշխարհին մեջ: Փափաքեցավ անանկ ընդարձակ ասպարեզ մ’ընտրել, որուն մեջ կարող ըլլար ընդարձակորեն ծառայել Աստուծո: Այս փափաքն գոհացնելու համար երկու ոտքով ցատկեց, մեր ազգային պատրիարքարանն ինկավ: Հիշելու բարեբախտությունը չունինք այն թվականն` ուր Խորեն Էջմիածնա հպատակեցավ սակայն լավ հիշելու դժբախտություն ունինք,թե այս թվականեն ի վեր է, որ մեր կուսակրոնները ամեն պարզություն մեկդի դնելով` կիներու պես հագվիլ, սգվիլ և կոտրտվիլ սկսան… աղեկ ծառայություն ընելու համար:

Այն ժամանակները մայրաքաղաքիս հարուստներեն ոմանք իրենց ձիերուն ապագա պատրաստելու նպատակավ անոնց համար հոյակապ ախոռներ կառուցանելեն ետքը` իրենց զավակներուն համար ալ դպրոց մը շինելու գաղափարն հղացան. բայց որովհետև Կ.Պոլսո մեջ դպրոցի համար տեղ մը գտնելն անկարելի էր, որոշեցին որ Բարիզի մեջ բանան այս դպրոցն` որուն մեջ պիտի դաստիարակվեին իրենց զավակներն, և թերևս, իրենց ձիերն ալ, եթե հոս գործ չունենային: Իրենց այս որոշումին ծնունդ տվին Բարիզի մեջ դպրոց մը շինելով… ավազի վրա: Այս դպրոցին, որու անուն Հայկազյան, տնօրեններն եղան 1856-ին հռոմեականությունե հայոց եկեղեցին դարձած, կամ լավ ևս, գերութենե ազատություն դարձած երեք վարդապետներն, որոնց հարեցավ նաև վերջեն Խորեն եպիսկոպոս: Հիշյալ տնօրեններն եթե բան մը չսորվեցուցին աշակերտներուն, որոնք երբ մայրաքաղաքս դարձան բան մը չսորվելեն զատ, հայերեն լեզուն ալ կորսուած էին, գոնե սա սորվեցուցին ազգին թե` շատ լավ բան է իրավունք և պարտք ճանաչելն: Այս սկզբունքը մեզի սովորցնելեն ետքը մաքուր սրտով, հանդարտ խղճով հարյուր հազար ֆրանկի պարտ թողլով, դպրոցին դռները գոցեցին: Խորեն եպիսկոպոս ամենեն ավելի օգուտ քաղեց այդ դպրոցեն. մեծ քայլեր առավ հոն դեպի Պառնասա գագաթ. հոն կատարելագործեց մուսաներու արվեստը: Սա ինքն է որ, յուր վկայությանը նայելով, երկու ամիս աշխատելեն ետքը հետևյալ գյուտն ըրավ.

Զյուր անվան կոչ գիտե՞ս – ոհ, ոչ:

Թեպետև պատմաբաններեն ոմանք Հոմերոսի կընծայեն այս երևելի գյուտն, որ ժամանակագրությունք երևելի անցիցին կարգը գրվելու մոռցված է դժբախտաբար, սակայն մենք պնդելով կը պնդենք, որ այս գյուտին փառքը Խորենի միայն կը պատկանի: Քաջ գիտենք, որ Խորեն եպիսկոպոս այս գյուտն ընելեն անմիջապես ետքը հևալով կը վազե եղբորը և անոր կիմացնե: Եղբայրն նախ չուզեր հավատալ, ասանկ գյուտի մը գյուտն անհնար կը թվի իրեն, բայց վերջապես կը համոզվի և եղբորը փաթտվելով. Խորեն, կըսե, մեծ ծառայություն ըրիր ազգին այդ գյուտովդ. ազգը պարտավոր է երախտագետ մնալ քեզ համենայն ավուրս կենաց յուրոց: Արդարև այդ գյուտը մեր ազգի համար ավելի մեծ նշանակություն ունի քան գյուտ նշխարացը, և կը զարմանանք թե ինչու այդ գյուտին օրը կիրակի չեն բռներ… բանաստեղծները:

ХЂХЎХµХЇХЎХ¦ХµХЎХ¶ Х¤ХєЦЂХёЦЃХ«Х¶ ЦѓХЎХЇХёЦ‚ХґХҐХ¶ ХҐХїЦ„ХЁ Фї.ХЉХёХ¬Х«ХЅ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ФЅХёЦЂХҐХ¶: Х”ХЎХ¶Х« ХґХЁ ХЎХїХҐХ¶ Х°ХёХ¶ ХґХ¶ХЎХ¬ХҐХ¶ ХҐХїЦ„ХЁ Х¤ХЎХЅХЎХ­ХёХЅХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХёХѕ Ф№ХҐХёХ¤ХёХЅХ«Хё ФЅХЎХ¬Х«ХєХµХЎХ¶ ХёЦ‚ХЅХёЦ‚ХґХ¶ХЎЦЂХЎХ¶ХЁ ХґХїХЎХѕ, ХёЦ‚ЦЂ ХЎХјХЎХѕХёХїХҐ ХґХ«Х¶Х№Ц‡ ХҐЦЂХҐХЇХё Х¤ХЎХЅХЎХ­ХёХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇХЁХ¶ХҐЦЂ Х­ХґХўХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, ХєХЎЦЂХЎХєХҐХ¬ХёХѕ Х©ХҐЦЂХ©Х« ХґХЁ` ХёЦЂХёЦ‚Х¶ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЎХґ Х„ХЎХЅХµХЎЦЃ ХЎХІХЎХѕХ¶Х« ХЇХЎХґ ХЉХёХ¬ХЅХё ХЎХІХЎХѕХ¶Х«: Ф±Х·ХЎХЇХҐЦЂХїХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХѕХЎЦЂХЄХЎХєХҐХїХ«Х¶ Х°ХЎХ¶ХЈ ХЇЦЂХҐХ¬ХёХѕ ХЇХ¦ХўХЎХІХҐХ«Х¶, ХёЦЂХєХҐХЅХ¦Х« Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶ХЎХЅХ«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХҐХјХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ Ц„ХҐЦЂХ©ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂ Х·Х«Х¶ХҐ ХЎХ¦ХЈХ«Х¶:

Չհասկցվեցավ թե որ գիտության կամ ուսման մեջ հառաջ գացին հիշյալ վարժարանի աշակերտները, միայն սա հայտնվեցավ, որ երբ այդ աշակերտներն իրենց քաղաքները վերադարձան, պատուհաններուն առջևեն չէին հեռանար, փողոցեն անցնող աղջիկներն դիտելու համար: Կը հրաժարինք մանրամասնորեն պատմելե այն կյանքն, զոր վարեց Խորեն Թեոդոսիո մեջ, այո, կը հրաժարվինք, որովհետև դժբախտությունն այն եղանակավ հալածեց զինք Թեոդոսիո մեջ, ինչ եղանակով որ կը հալածե մեկն յուր սպասավորն, որ տան տիկնոջ աչք կը տնկե: Կրոնավոր մը այսչափ հալածվելու չէր… կրոնավորե մը: Եվ միթե հալածումը հաջողեցա՞վ անոր սկզբունքն փոխելու. բնավ երբեք. այլ, ընդհակառակն, ավելի ևս քաջալերեց զայն յուր սկզբունքին մեջ: Սկզբունքը, կըսե Աղեքսանդր Տյումայի որդին, բևեռներու կը նմանին, որչափ զարնես անոնց գլխուն` նույնչափ ավելի կը հաստատվին:

1864-ին դարձյալ ստիպվեցավ Պոլիս դառնալ, ուր քանի մը ամիսե ետքը Բերայի քարոզչության պաշտոնը ձեռք անցուց: Իրեն համար կրնանք ըսել ինչ որ կըսեն Պղատոնի համար, թե մեղուները մեղր քսած էին անոր շուրթերուն – թեպետև ուրիշներն ալ քիչ մը կարմիր քսած էին – այնչափ պերճախոս էր: Ժողովուրդը մինչև այսօր սիրով մտիկ կընե անոր քարոզները մինչև վերջը, և առանց քրտինք թափելու: Յուր քարոզներն ավելի կը փայլին քան յուր մազերը:: Ինչ հարկ կա երկարելու. կետեր կան, որոնց մեջ Խորեն տեսականի մարդ է և գործնականի չգար, կետեր ալ կան, որոնց մեջ միայն գործնական է: Դժբախտությունն հոն ալ վազեց քանի մը տարիեն, հոն ալ հալածեց զինքը. և Խորեն հոժար կամքով հրաժեշտ տվավ յուր պաշտոնին… երբ թաղեցիները վար արին զինքը:

1867-Х«Х¶ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХЈХЎХґХЎХѕХёЦЂ ХЁХ¶ХїЦЂХѕХҐХ¬ХёХѕ` ХЋХҐХ°ХЎЦѓХЎХј ФіЦ‡ХёЦЂХЈ ХЇХЎХ©ХёХІХ«ХЇХёХЅХ«Х¶ Х°ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ ХЈХ¶ХЎЦЃ ХґХ«Х¶Х№Ц‡ Ф·Х»ХґХ«ХЎХ®Х«Х¶, ХёЦ‚ЦЂ ХҐХєХ«ХЅХЇХёХєХёХЅХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХЎХ¬ХҐХ¶ ХҐХїЦ„ХЁ ХЉХёХ¬Х«ХЅ ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ Ц‡ ХЉХҐХ·Х«ХЇХ©ХЎХ·Х« Ц„ХЎЦЂХёХ¦Х«Х№ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХѕХҐЦЃХЎХѕ: ХЂХ«Х·ХµХЎХ¬ Х©ХЎХІХ«Х¶ ХѕХЎЦЂХЄХЎЦЂХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХѕХҐЦЂХЎХїХҐХЅХ№ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЅХїХЎХ¶Х±Х¶ХҐХ¬ХёХѕ ХўХЎЦЂХҐХЇХЎЦЂХЈХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х±ХҐХјЦ„ Х¦ХЎЦЂХЇХЎХѕ: Ф±Х·ХЎХЇХҐЦЂХїХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХЅХ«ЦЂХїХ¶ ХёЦ‚ ХґХ«ХїЦ„Х¶ ХґХ·ХЎХЇХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЎХ¶ХёХ¶ЦЃ Х°ХЎХЈХёЦ‚ХЅХїХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХ¶ХҐХ¬ ХїХѕХЎХѕ Ц‡ Х°ХЎХґХЎХ±Ц‡ Х¦ХЈХҐХЅХї ХїХѕХЎХѕ Ц‡ Х°ХЎХґХЎХ±Ц‡ Х¦ХЈХҐХЅХї Х·Х«Х¶ХҐХ¬ ХїХЎХ¬ХёХѕ Х°ХЎХЈЦЃХёЦ‚ЦЃ ХЎХ¶ХёХ¶ЦЃ: Ф±Х°ХЎХѕХЎХЅХ«ХЇ ХЁЦЂХЎХ® ХґХ«ХЎХЇ ХўХЎЦЂХҐХ¶ХёЦЂХёХЈХёЦ‚ХґХ¶, ХёЦЂ ХЇЦЂХ¶ХЎ ХЁХЅХѕХ«Х¬ Х©ХҐ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х¤ХҐЦЂХ±ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХҐХІХЎХѕ, Ц„ХЎХ¶ ХЎХ·ХЎХЇХҐЦЂХїХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ:

Քանի մը ամիս այս պաշտոնը վարելեն ետքը հրավիրվեցավ հրաժարիլ անկե.. բնավ դեմ չկեցավ. հրաժարվեցավ և “Մասիսի” խմբագրապետին տանն ապակիները խորտակել տվավ: Քանի մը քաղաքներե առաջնորդ ընտրվեցավ, բայց ինքն իբրև նախանձ նկատելով այն ամեն առաջարկություն, որ կստիպեր զինք հեռանալ Պոլիսեն` մերժեց գավառներու մեջ առաջնորդություն ընելը: Զմյուռնիան ոչ միայն ընտրեց, այլ հրավիրակներ ալ ղրկեց: Ընտրությունն ալ, հրավիրակներն ալ քաղաքավարությամբ վռնտեց: Տիգրանակերտն ալ ունեցավ Զմյուռնիո հիմարությունը, և անոր պես յուր պատիժը կրեց:

Ф±ХґХҐХ¶ХҐХ¶ ХѕХҐЦЂХ»ХЁ ХЊХёХїХёХЅХ©ХёХµХҐХ¶ Х°ЦЂХЎХѕХ«ЦЂХѕХҐЦЃХЎХѕ, ХёЦЂ Х«ХўЦЂЦ‡ Х°ХёХѕХ«Хѕ Х°ХёХЈЦ‡ХёЦЂ, ХЎЦЂХЎХ®ХҐ Х¦Х«ЦЂХҐХ¶Ц„. ФЅХёЦЂХҐХ¶ ХҐХєХ«ХЅХЇХёХєХёХЅ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃ ХЊХёХїХёХЅХ©ХёХ¶, ХўХЎХµЦЃ Х®ХЎХ¶ЦЂ ХєХЎХµХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХҐЦЃ, ХёЦЂ ХЊХёХїХёХЅХ©ХёХ¶ Х№ХёЦ‚Х¦ХҐ Х¦Х«Х¶Ц„ХЁ, Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХіХЎХґЦѓХёЦ‚ Х®ХЎХ­Ц„ ХґХЁ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХҐЦЃ, ХёЦЂХёХѕ ХЊХёХїХёХЅХ©ХёХµХ« ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХЇЦЂХ¶ХЎХµХ«Х¶ Х°ХёХЅ ЦѓХёХ­ХЎХ¤ЦЂХѕХ«Х¬: ХЂХЎЦЂХЇ Х№Х§ ХЁХЅХҐХ¬ Х©ХҐ ХЊХёХїХёХЅХ©ХёХ¶ ХЎХ¬ ХЅХїХ«ХєХѕХҐЦЃХЎХѕ, Ф¶ХґХµХёЦ‚ХјХ¶Х«Хё Ц‡ ХЏХ«ХЈЦЂХЎХ¶ХЎХЇХҐЦЂХїХ«Х¶ ХєХҐХЅ, ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤ ХЁХ¶ХїЦЂХҐХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶:

ХЂХ«Х·ХµХЎХ¬ ХҐЦЂХҐЦ„ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЇХЁ ХєХЎЦЂХ®Х«Х¶ ХЎХµХЅЦ…ЦЂ ФЅХёЦЂХҐХ¶Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚Х¶ ХѕЦЂХЎ:

ХЏХҐХІХҐХЇХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЎХµХ¶ ХѕХЎХѕХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЎХІХўХµХёЦ‚ЦЂХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶, ХёЦЂХёХѕЦ„ ХЎХ¶ХЄХ­ХїХҐХ¬Х« ХЇХҐЦЂХєХёХѕ Х°ХЎХЅХїХЎХїХѕХЎХ® Х§ ХЎХµХЅЦ…ЦЂ Х©ХҐ ФЅХёЦЂХҐХ¶ Х†ХЎЦЂ-ХЉХҐХµ ФјХёЦ‚ХЅХ«Х¶ХµХЎХ¶ХҐ ХЅХҐЦЂХЎХ® Х§, ХєХҐХїЦ„ Х§ Х¶ХҐЦЂХЇХЎ ХЈХїХ¶ХѕХ«Х¬ ХЎХµХ¶ ХЈХҐХІХҐЦЃХ«ХЇ ХЎЦЂЦ„ХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦЂХЎХ¦Х«Х¶, ХёЦЂ ХєХЎХїХ«Хѕ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ® Х§ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ ФЅХёЦЂХҐХ¶ ХҐХєХ«ХЅХЇХёХєХёХЅ 1870-Х«Х¶:

Այդ երազին մեջ Նար-Պեյ Լուսինյան կը ներկայանա Խորեն եպիսկոպոսին և անոր կըսե. “Ես եմ Նար-Պեյ Լուսինյան, որ 1798-ին Կիպրոսի տաճիկներու հարստահարություններեն փախչելով` Եգիպտոս գացի և Նաբոլեոնեն մեծ պատվով ընդունվեցա:

Դու ինե սիրած ես, շուտ ըրե ել, հագնվե և մականունդ փոխե”: Մենք բնավ կասկած չունինք ասոր ստուգությանը վրա:

Х‡ХЎХїХҐЦЂХЁ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХЎХµХЅ ХҐЦЂХЎХ¦Х«Х¶ Х¶ХҐЦЂХЇХЎ ХЈХїХ¶ХѕХЎХ® ХЁХ¬Х¬ХЎХ¬ХёХѕ` Х«ХўЦЂЦ‡ ХЎХЇХЎХ¶ХЎХїХҐХЅ ХѕХЇХЎ ХЇХЁ ХєХЎХїХґХҐХ¶, ХґХ«Х¶Х№Ц‡ Х«ХЅХЇ ХЇХЁ Х¶ХЇХЎЦЂХЎХЈЦЂХҐХ¶ Х†ХЎЦЂ-ХЉХҐХµ ФјХёЦ‚ХЅХ«Х¶ХµХЎХ¶Х« ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„Х¶, ХёЦЂХёХѕ ХҐЦЂЦ‡ЦЃХЎХ® Х§, ХҐЦЂХЎХ¦Х« ХґХҐХ», ФЅХёЦЂХҐХ¶Х«Х¶:

Ф»ХўЦЂЦ‡ Х¦ХёЦЂХЎХѕХёЦЂ ЦѓХЎХЅХї ХёЦ‚ЦЂХ«Х· Х«ХћХ¶Х№ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХҐХ¬ХёЦ‚ Х«ЦЂХЎХѕХёЦ‚Х¶Ц„ ХёЦ‚Х¶Х«Х¶Ц„, ХґХ«Х©ХҐ Х„ХЎХЅХ«ХЅ, Ф№ХҐЦЂХіХ«ХґХЎХ¶ХЁ-Х§Ц†Ц„Х«ХЎЦЂ Ц‡ ФјЦЂХЎХЈХ«ЦЂ Ц…ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ Х№Х°ЦЂХЎХїХЎЦЂХЎХЇХҐЦЃХ«ХћХ¶ Х¦ХЎХµХ¶ ХЎЦЂХЄХЎХ¶ХЎХ°ХЎХѕХЎХї ХЎХІХўХµХёЦ‚ЦЂХ¶ХҐЦЂХҐ Ц„ХЎХІХҐХ¬ХёХѕ:

ФІХЎХµЦЃ Х«ХћХ¶Х№ Ц…ХЈХёЦ‚Хї, ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ ХёЦЂХ№ХЎЦѓ ХЎХ¬ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХЎХ¶, Х¶ХёЦЂХҐХ¶ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХЎХ¬ ХЇХЁ ЦѓХЎЦѓХЎЦ„Х«Х¶. ФЅХёЦЂХҐХ¶ ХҐХєХ«ХЅХЇХёХєХёХЅ ХЎХ¬, Х«ХўЦЂЦ‡ ХґХЎЦЂХ¤, Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂ Х†ХЎЦЂ-ХЉХҐХµХёХѕ Х·ХЎХїХЎХ¶ХЎХ¬ХҐ ХѕХҐЦЂХ»ХЁ ХёЦ‚Х¦ХҐЦЃ, ХёЦЂ ФјХёЦ‚ХЅХ«Х¶ХµХЎХ¶ ХЎХ¬ Х°ХёЦЂХ»ХёЦЂХ»ХѕХ«, Х¶ХґХЎХ¶ ХЎХµХ¶ ХЎХѕХЎХ¦ХЎХЇХ«Х¶, ХёЦЂ ХёЦ‚ЦЂХ«Х·Х« ХґХЁ ХЈХёЦ‚ХµЦ„ХЁ Х°ХЎЦѓХ·ХїХЎХЇХҐХ¬ХҐХ¶ ХҐХїЦ„ХЁ ХЇХЁ ЦѓХЎЦѓХЎЦ„Х« ХЎХ¶ХёЦЂ Х°ХЎХµЦЂХҐЦЂХ¶ ХЎХ¬ ХЇХёХІХёХєХїХҐХ¬ХёЦ‚:

Ф±ХµХЅ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ ЦѓХЎЦѓХЎЦ„ХҐ ХґХІХѕХҐХ¬ХёХѕ Х§ ХЎХ¶Х·ХёЦ‚Х·Хї, ХёЦЂ ФЅХёЦЂХҐХ¶ ХҐХєХ«ХЅХЇХёХєХёХЅ ХҐХ¬ХЎХѕ Ц…ЦЂ ХґХЁ Х°ХҐХїЦ‡ХµХЎХ¬ХЁ Х°ЦЂХЎХїХЎЦЂХЎХЇХҐЦЃ.

“Նկատելով, որ Ռուսաստանի մեջ Լուսինյան մը կա, որ նամակով ինձի կիմացունե, թե ես իրեն եղբոր որդին եմ.

“Նկատելով, որ բոլոր եղբայրներս Լուսինյան մականունը կգործածեն.

“Նկատելով, որ հարազատ եղբայրներու մեջ տարբեր մականուններ գործածելն անտեղի է.

“Ես ալ որոշեցի, որ այսուհետև Լուսինյան գործածեմ”:

Х“ХЎХјЦ„ ХїХЎХ¶Ц„ Ф±ХЅХїХёЦ‚Х®Хё, ХёЦЂ ХґХ«ХїЦ„ХЁ Х№Х§ Х«Х¶ХЇХЎХ® Х°ХҐХїЦ‡ХµХЎХ¬Х¶ ХЎХ¬ ХЈЦЂХҐХ¬ХёЦ‚.

“Նկատելով, որ եղբայրներս ամուսնացած են…”:

Ф»Х¶Х№ХєХҐХЅ Х°ХЎХµХїХ¶Х« ХЇХҐЦЂЦ‡ХЎ, ФЅХёЦЂХҐХ¶ ХҐХєХ«ХЅХЇХёХєХёХЅ ХѕХҐЦЂХёХ°Х«Х·ХµХЎХ¬ Х¶ХЇХЎХїХҐХ¬ХёХѕХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХЎХїХѕХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х°ХёЦЂХҐХІХўХёЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХҐХІХўХЎХµЦЂХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХѕЦЂХЎ ХЇХЁ Х±ХЈХҐ:

ХЂХЎЦЂХЇ ХЇХЁ Х°ХЎХґХЎЦЂХ«Х¶Ц„ Х°ХёХЅ Х°Х«Х·ХҐХ¬, Х©ХҐ ФЅХёЦЂХҐХ¶ ХҐХєХ«ХЅХЇХёХєХёХЅ ХµХёЦ‚ЦЂ ХЇХЎЦЂХ®Х«Ц„Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Х°ХҐХї ХЎХ¬ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХЇХѕХЎЦЂХѕХ«, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХµХёЦ‚ЦЂ ХґХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Х°ХҐХї, ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЅХЎ ХїХЎЦЂХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХ®Х«Ц„Х¶ХҐЦЂХ¶ Х«Х¶Х¶ Ц…ЦЂХЁ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХґХЁ ХЇХЁ ЦѓХёХ­ХҐ, ХґХ«Х¶Х№Х¤ХҐХј ХґХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х«Х¶ХЁ ХїХЎЦЂХ«Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХґХЁ: Ф№ХёХІ ХЎХІХёХ©Ц„ ХЁХ¶ХҐ Х¶ХёЦЂХ«Х¶ ХЈХҐЦЂХЎХєХЎХїХѕХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂ ХѕХЎХіХЎХјХЎХЇХЎХ¶ Х№Х§, ХҐХ©ХҐ ХѕХЎХіХЎХјХЎХЇХЎХ¶ ХЁХ¬Х¬ХЎЦЂ Ц‡ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ Х°ХЎХіХЎХ­ ХґХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ ЦѓХёХ­ХҐЦЂ` Ц„Х«Х№ ХЎХїХҐХ¶ХѕХЎХ¶ ХґХҐХ» ХѕХЎХіХЎХјХЎХїХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЁ ХЈХёЦЃХҐЦЂ:

1876-Х«Х¶ ФїЦЂХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЄХёХІХёХѕХё ХЎХїХҐХ¶ХЎХєХҐХї ХЁХ¶ХїЦЂХѕХҐЦЃХЎХѕ Х·Х¶ХёЦЂХ°Х«Хѕ ХЎХµХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, ХёЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶ Х°ХҐХї ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХ® Х§ЦЂ ФЅЦЂХ«ХґХµХЎХ¶ХЁ ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ©ХёХјХҐХ¶ ХѕХЎЦЂ ХЎХјХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х¤ХµХёЦ‚ЦЃХЎХ¦Х¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х«Х¶ ХґХҐХ»: Ф±ХїХҐХ¶ХЎХєХҐХї ХЁХ¶ХїЦЂХѕХҐХ¬ХёЦ‚Х¶ Х°ХҐХїЦ‡ХµХЎХ¬ Ц…ЦЂХЁ ХўХЎХ¶ХЎХ¤ЦЂХҐЦЃ ХґХҐХЇХ¶, ХёЦЂ ХўХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂ ХєХЎХїХіХЎХјХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ ХЇХ«Х¶Х¶ Х©ХёХІХЎХ® ХЁХ¬Х¬ХЎХ¬ХёХѕ` ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХЇХ¶Х«ХЇХ« ХґХЁ Х°ХҐХї ХЎХґХёЦ‚ХЅХ¶ХЎЦЃХЎХ® Х§ЦЂ: Ф±ХµХЅ ХўХЎХ¶ХЎХ¤ЦЂХЎХ¶Ц„ХЁ Х·ХЎХїХҐЦЂХЁ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ Х­Х¶Х¤ХЎЦЃХёЦ‚ЦЃ: Х”ХЎХ¶Х« ХґХЁ Ц…ЦЂ ХҐХїЦ„Х¶ ХЎХ¬ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХµХЎХµЦЃ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХѕХё Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ Х°ЦЂХЎХїХЎЦЂХЎХЇХҐЦЃ ХіХ«Х·Хї ХЎХјХЎХ»Х«Х¶Х«Х¶ Х¶ХґХЎХ¶ ХЎХґХёЦ‚ХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХґХЁ` ХёЦЂХёХѕ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХґХҐХЇХ¶ ХµХёЦ‚ЦЂ ХЇХ«Х¶ХЁ Х©ХёХІХЎХ®` ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХЇХ¶Х«ХЇ ХґХЁ ХЎХјХЎХ® Х§ЦЂ: Ф±ХЅ Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХЁ Х·ХЎХї Х­Х¶Х¤ХЎЦЃХёЦ‚ЦЃ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶: Ф±ХµХЅ Х°ХЎХЇХЎХЅХЎХЇХЎХ¶ ХѕХіХ«ХјХ¶ХҐЦЂХ¶ ХґХ«Х¶Х№Ц‡ ХЎХµХЅЦ…ЦЂ Х«ЦЂХЎЦЂХёЦ‚ Х¤ХҐХґ Х°ЦЂХЎЦЃХЎХ¶ ХЇХЁ Ц„ХЎХ·ХҐХ¶ ФїЦЂХёХ¶. ХЄХёХІХёХѕХё ХЎЦЂХ±ХЎХ¶ХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХґХҐХ»:

1878-Х«Х¶ Х«ХўЦЂЦ‡ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х¶ХѕХ«ЦЂХЎХЇ ФЅЦЂХ«ХґХµХЎХ¶Х« Х°ХҐХї ХЉХҐЦЂХ¬Х«Х¶Х« Ф±ХѕХЎХЈХЎХЄХёХІХёХѕХЁ ХІЦЂХЇХѕХҐЦЃХЎХѕ: Ф№ХҐХєХҐХїЦ‡ Х№ХЈХ«ХїЦЃХѕХҐЦЃХЎХѕ Х©ХҐ Х«Х¶Х№ХёЦ‚ Х№ХЇЦЂЦЃХ«Х¶ Ф±ХѕХЎХЈХЎХЄХёХІХёХѕХ«Х¶ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎХ¶ХЎХ¬, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶ Х·ХЎХїХҐЦЂХЁ ХєХ¶Х¤ХҐЦЃХ«Х¶ ХЎХµХ¶ ХЎХїХҐХ¶, Х©ХҐ ХЎХ¦ХЈХЁ ХґХҐХ® Ц…ХЈХёЦ‚Хї Ц„ХЎХІХҐЦЃ ХЎХ¶ХёХ¶ЦЃ ХёЦ‚ХІЦ‡ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХҐХ¶, Х©ХҐ Х±ХЎХµХ¶ Х°ХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х№Х§, ХЎХµХ¤ Ц…ХЈХёЦ‚ХїХ«Х¶ Х«Х¶Х№ ХЁХ¬Х¬ХЎХ¬ХЁ ХѕХҐЦЂХ»ХҐХ¶ ХєХ«ХїХ« Х°ХЎХЅХЇЦЃХѕХ«: Ф±ХЅХёЦЂ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х§, ХёЦЂ Х·ХЎХїХҐЦЂХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХўХҐЦЂХЎХ¶ХЁ ХўХЎЦЃХЎХ®` ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХѕХҐЦЂХ»ХЁ Х¤Х«ХїХҐХ¬ХёЦ‚ ХЇХЁ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХѕХ«Х¶: ФµХ©ХҐ ХЎХµХЅ Ц…ХЈХёЦ‚ХїХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХҐЦЂЦ‡ХЎХЇХЎХµХЎХЇХЎХ¶Х¶ ХґХҐХЇХ¤Х« Х¶ХҐХїХҐХ¬ХёХѕ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶ Х¤ХЎХјХ¶ХЎХ¶Ц„` ХЅХЎ Ц…ХЈХёЦ‚ХїХЁ ХЇХЁ ХЈХїХ¶ХҐХ¶Ц„, ХёЦЂ ХЎХјХЎХ» ХЈХЎХѕХЎХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХґХҐХ» ХҐХ©ХҐ ХїХЎЦЂХ«Х¶ Х°ХЎЦЂХµХёЦ‚ЦЂ Х°ХёХЈХ« ХЇХЅХєХЎХ¶Х¶ХѕХҐХ«Х¶` ХЎХµХЅЦ…ЦЂ Х°ХЎХ¦ХЎЦЂ ХЇХЅХєХЎХ¶Х¶ХѕХ«Х¶ Ц‡ ХЎХµХЅ ХЎХ¬ ХґХҐХ® Ц…ХЈХёЦ‚Хї Х§ ХЎХ¶Х·ХёЦ‚Х·Хї ХЎХ¶ХёХ¶ЦЃ, ХёЦЂЦ„ ХўХЎХ¦ХґХёЦ‚Х©ХҐХ¶ХҐ Х№ХҐХ¶ ХЎХ­ХёЦЂХЄХ«ЦЂ:

ХЉХҐХїЦ„ Х№Х§ ХґХёХјХ¶ХЎХ¬ ХЎХµХ¶ ХґХҐХ® Х®ХЎХјХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ¶, Х¦ХёЦЂХЅ ХґХЎХїХёЦ‚ЦЃХЎХ® Х§ ХЎХ¦ХЈХ«Х¶ ХҐЦЂХҐХЅЦѓХёХ­ХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЄХёХІХёХѕХё ХґХҐХ»: Х…ХёЦ‚ЦЂ ХЎХїХҐХ¶ХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ¶ Х·ХЎХї Х¶ХҐЦЂХ¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇ Х§Х«Х¶, ХҐЦЂХҐХЄХ·ХїХЎХЇХЎХ¶ Х­ХёЦ‚ХґХў ХґХЁ ХЇХЁ ХєХЎХЇХЅХҐЦЂ Х¦ХЎХ¶ХёХ¶Ц„ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХЎХ¦Х¤ХёЦ‚ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ: Х…ХёЦ‚ЦЂ ХіХЎХјХҐЦЂХ¶ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЁХ¶ХҐХ«Х¶ ХҐЦЂХҐХЅЦѓХёХ­ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХѕЦЂХЎ, Х«Х¶Х№ ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦЂ ХЇХЁХ¶ХҐХ¶ Х°ХЎХїХЁХ¶ХїХ«ЦЂ Ц„ХЎХІХѕХЎХ®Ц„ Х¤ХєЦЂХёЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ·ХЎХЇХҐЦЂХїХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХѕЦЂХЎ:

Х‰ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЁЦЂХЎХ® Х№ХҐХ¶Ц„ ХЁХ¬Х¬ХЎЦЂ ХҐХ©ХҐ ХЁХЅХҐХ¶Ц„ Х©ХҐ` Х«ХўЦЂЦ‡ ХґХЎХїХҐХ¶ХЎХЈХ«ЦЂ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х®ХЎХјХЎХµХЎХ® Х§ ХЎХ¦ХЈХ«Х¶ Ц„ХЎХ¶ Х«ХўЦЂЦ‡ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЂХёХ¶:

Յուր աշխատասիրություններուն մեկ մասը 1879-ին Բերայի հրդեհին հրո ճարակ եղան, ինչպես որ կըլլան դժբախտաբար ամեն երկասիրություններն, որք տպված չեն… գրված չեն:

Այդ գործերու մոխիր դառնալն մեծ կորուստ մ’է անշուշտ ազգին համար, բայց կրնանք մխիթարվիլ յուր հրատարակած գործերով, որոնք քիչ բացառությամբ, արժանիք ունեին… մոխիր դառնալու: Խորեն եպիսկոպոս ունի այսօր տասներկու գործեր: Ասոնց մեջն է Ալաֆրանկա կատակերգությունն, որ կապիկի պես ամեն բանի մեջ ուրիշի նմանելե հառաջ եկած վնասները կը հարվածե: Վարդենիք, անմեղ սերե ներշնչված գողտրիկ ոտանավորներ: Դաշնակք Լամարթինի անմահ բանաստեղծին ոտանավորներում գրաբար թարգմանությունը` զոր հասկանալու համար այն ատենները չորս հոգիե բաղկացյալ մասնաժողով մը կազմվեցավ, որն որ անկարող ըլլալով զայն լուծել թարգմանիչին դիմեց, որ ներումն խնդրելով պատասխանեց թե` վրայեն բավական ժամանակ անցած ըլլալուն պատճառավ ինք ալ չէր կարող հասկնալ: Քրիստոնեական, որ կը պատվիրե էրիկներուն ներել իրենց կիներուն, որքան ալ անպարկեշտ ըլլան, որքան ալ մեծ ըլլա անոնց սիրականներուն թիվը: Նախակրթական ֆրանսերեն լեզվի, ի պետս անոնց, որք փափաք չունին ֆրանսերեն սովրելու: Ստվերք հայկականք, որոնց մեջ առաջին տեղը կը գրավե զհայրենյաց ասա մեզ բան: Օտար լրագիրներու մեջ անդրալեռնականներու դեմ պաշտպանած է Հայաստանյայց եկեղեցին և ժողովրդյան համակրությունը գրաված է:

Խորեն եպիսկոպոս անուշ բնավորություն մ’ունի. ամենուն հետ այսպես կը վարվի, ինչպես որ խմբագիր մը կը վարվի այն մարդուն հետ, որ տարվան մը բաժանորդ կը գրվի և բաժանորդագինն ալ կանխիկ կը վճարե: Վարքեն կրնանք գուշակել թե յուր հարգած սկզբունքներն հետևյալներն ըլլալու են.

“Սիրե հայրդ ու մայրդ… եթե հարուստ են,

“Սիրե թշնամիներդ … երեսանց,

“Սուտ մի խոսիր… եթե շահ չունիս:

“Թող մի տուր կիրքերդ գերի ըլլան անձիդ.

“Դրացիներդ անձիդ պես սիրե”:

Մեռյալներուն գալով` անոնց հետ ալ ավելի քաղցրությամբ կը վարվի: Այնպիսի սրտառուչ դամբանականներ կարձակեր, այնպիսի պերճախոսությամբ կը գովեր արքայությունն, որ ներկա գտնվողները մեռնելու փափաք կզգային: Չմոռնանք սակայն ըսել թե` երբեմն ալ մեռյալն արքայութենեն ավելի կը գովեր` որով ննջեցյալն նախապատիվ կը սեպեր դագաղին մեջ մնալ քան թե արքայության մեջ: Ազգային հիվանդանոցին մոմերուն պես կարգերու կը բաժնվեին յուր դամբանականները, մեկ ոսկի տվող մեռյալն բարեսիրտ կըլլար, երկու ղրկողը բարեսիրտ և քիչ մ’ալ ազգասեր կը հռչակվեր, երեք նվիրողը ազնիվ սրտով և վսեմ զգացմունքներով կը զարդարվեր, չորս համրողը հանրածանոթ ազգասեր կը ծանուցվեր, հինգ տվողն կենդանությանը ժամանակ այնքան գաղտնի ողորմություն տված կըլլար աղքատներուն, որ մարդ տեսած չէր ըլլար, հայրենյաց բարերար կը հորջորջվեր, և ասանկներուն դագաղը ութը հոգի կը կրեր, որովհետև չորս հոգի բավական չէին կրել այնչափ գովեստներով ծանրաբեռնյալ ննջեցյալն:

Դագաղն ալ երբեմն զգացման տեր և ազգասեր կըլլար, եթե զայն շինող ատաղծագործը գերապատիվին մենիտիե մը ղրկեր: Իսկ անոնք, որ ժամանակ չունեին փրկանք վճարել դամբանախոսին` դամբանական լսելու իրավունքե կը զրկվեին, իրենց վերապահելով սակայն մեռնելու իրավունքը: Խորեն եպիսկոպոս յուր պաշտոնակիցներուն պես վարվելով` լռելյայն սա սկզբունք կը քարոզեր թե` չար եղեք որչափ կուզեք, բայց հարուստ եղեք, որչափ կրնաք: Ժողովուրդն, որ շատ անգամ ազգասեր, ողորմած, բարեսիրտ ածականներուն տրվիլը կը լսեր այնպիսի մարդերու` որոնք իրենց կենդանության ժամանակ ազգը մատնած են իրենց շահուն համար, կամ եկեղեցվույն գանձանակեն ստակ գողցած են, ինքնիրեն կըսեր. “Խորանի վրա, բազմության մեջ, այսչափ սուտ ի՞նչպես կարելի է ըսել առանց կարմրելու”:

ФЅХёЦЂХҐХ¶ ХҐХєХ«ХЅХЇХёХєХёХЅ ХґХҐХ® ХґХЎЦЂХ¤ Х§. ХЎХѕХҐХ¬Х« ХґХҐХ® ХєХ«ХїХ« ХЁХ¬Х¬ХЎ ХЎХ¶Х·ХёЦ‚Х·Хї, ХҐХ©ХҐ Х°ХЎХ»ХёХІХ« ФїХ«ХєЦЂХёХЅХ« ХґХҐХ» ФјХёЦ‚ХЅХ«Х¶ХµХЎХ¶ХҐ ХґХ¶ХЎЦЃХЎХ® ХЇХЎХ¬ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ¶ Ф±Х¶ХЈХІХ«Хё Х±ХҐХјЦ„ХҐХ¶ ХЎХјХ¶ХҐХ¬. Ц‡ ХЎХЅ ХЎХ¬ ХЎХ¶Х°ХЎХѕХЎХїХЎХ¬Х« ХўХЎХ¶ ХґХЁ Х№Х§:

Խորեն եպիսկոպոս միջին հասակով, բարեձև կազմով գեղեցիկ մարդ մ’է: Երբ փողոցն ելնե` ընդհանրապես այն դեմքը կունենա, երբ բազմության մեջ մեկն յուր սիրուհիին գաղտնի նշան ընելեն ետքը ուրիշ մը զայն տեսնե և իրեն ըսե. “Ըսածիդ հավնեցա՞ր”:




ХЏФ»ФіХђФ±Х† Х…Х€Х’ХЌХ€Х’Х–Х…Ф±Х†


ХЉХЎХїХґХЎХЈХ«ЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ Х№ХҐХ¶ ХЏХ«ХЈЦЂХЎХ¶ Х…ХёЦ‚ХЅХёЦ‚Ц†ХµХЎХ¶Х« Х®Х¶Х¶Х¤ХµХЎХ¶ Х©ХѕХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶ ХѕЦЂХЎ:

1850 Х©ХѕХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶ Х®Х¶ХёЦ‚Х¶Х¤ ХЇХёЦ‚ХїХЎХ¶ ХЎХ¶ХёЦЂ ХЎХµХ¶ ХєХЎХµХґХЎХ¶ХЎХЈХ«ЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶, ХёЦЂ ХЎХґХёЦ‚ХЅХ¶ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХЎХІХ»Х«ХЇ ХёЦ‚Х¶Х«Х¶. ХёЦ‚ЦЂХ«Х·Х¶ХҐЦЂХ¶, ХёЦЂ ХЎХ¶ХёЦЂ Х¶ХЎХ­ХЎХЈХЎХ°ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ ХїХЎХЇ ХЇХёЦЂХёЦ‚ХЅХҐЦЂ ХҐХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х¤ХЎХїХЁ, 1820-Х«Х¶ ХЇХЅХїХҐХІХ®ХҐХ¶ Х¦ХЎХµХ¶:

Ф»ХЅХЇ ХґХҐХ¶Ц„, ХёЦЂ Х°ХЎХіХёЦ‚ХµЦ„ ХґХЁ Х№ХҐХ¶Ц„ Х¦ХЈХЎЦЂ ХЇХ«Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХґХҐХ» ХїХЎЦЂХ«Ц„Х« Х­Х¶Х¤Х«ЦЂ Х°ХёЦ‚Х¦ХҐХ¬ХёХѕ, ХЇХЁХЅХҐХ¶Ц„ Х©ХҐ ХЎХµХЅ ХҐЦЂХҐХЅЦѓХёХ­ХЎХ¶ХЁ Х„Х«Х»ХЎХЈХµХёЦ‚ХІ Х®Х¶ХЎХ® Х§ 1835-Х«Х¶, 1854-Х«Х¶ Ц‡ 1875-Х«Х¶: 1835-Х«Х¶` ХҐХ©ХҐ Х¤ХҐХґЦ„Х«Х¶ Х¶ХЎХµХ«ХЅ, 1854-Х«Х¶` ХҐХ©ХҐ ХєХЎЦЂХЎХ°ХЎХ¶Х¤ХҐХЅХ« ХґХЁ ХґХҐХ» ХЈХїХ¶ХѕХ«, Х«ХЅХЇ 1875-Х«Х¶` ХҐХ©ХҐ Х°ХЎХЅХЎХЇХ«Х¶ Х¶ХЎХµХ«ХЅ:

ФѕХ¶ХЎХ® ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ Х¶Х«Х°ХЎЦЂ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХҐХ©ХҐ ФјХ«ХЇХёЦ‚ЦЂХЈХёХЅХ« Ц…ЦЂХёХѕ Х®Х¶ХЎХ® ХЁХ¬Х¬ХЎЦЂ` ХЎХ¶ХєХЎХїХіХЎХј Х»ХёЦ‚ЦЂХЁ Х±ХЈХѕХЎХ® ХєХ«ХїХ« ХЁХ¬Х¬ХЎЦЂ:

Х„ХЎХ¶ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Ц…ЦЂХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХґХҐХ» Х°ХЎХ¶Х¤ХЎЦЂХї ХёЦ‚ Х°ХҐХ¦ХЎХўХЎЦЂХё ХЁХ¬Х¬ХЎХ¬ХёХѕ` ХўХ¶ХЎХѕ ХєХЎХїХіХЎХј Х№Х§ЦЂ ХїХЎЦЂ ХЅХїХ¶ХїХёЦ‚Х«Х¶, ХёЦЂ Х¦Х«Х¶Ц„ХЁ ХЇХЅХґХ©ХҐ: ФіХ«Х·ХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ Х­ХёЦЂ Ц„ХёЦ‚Х¶ ХЇХЁ Ц„ХЎХ·ХҐЦЂ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХёЦЂ ХЇХЁ Ц„ХЎХ·ХҐ, ХҐЦЂХў Х«ЦЂХҐХ¶ ХҐЦЂХ©ХЎХЅ Ц‡ ХўХЎХ¶ХЎХЅ Х«ЦЂХҐХ¶ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« Х­ХёХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХґХЁ, ХёЦЂ ХўХ¶ХЎХѕ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶Х« Х¤ХЎХїХ« Х°ХҐХї:

ХЃХґХҐХјХѕХЎХ¶ ХЎХµХ¶ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ ХЈХ«Х·ХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХґХҐХ» ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХґХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЇХЎЦЂХ©Х¶Х¶ХЎЦЂ Ц‡ ХЎХµХ¶ ХЎХ¬ ХёХ№ Х©ХҐ Х¬ХЎХ¬ХёЦ‚ ХЇХЎХґ ХЇХЎХ© ХёЦ‚ХїХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХЎХµХ¬ ХµХёЦ‚ЦЂ Х©ХЎХ©Х«ХЇХ¶ХҐЦЂХёХѕХ¶ ХЅХїХ¶ХїХёЦ‚Х«Х¶ Х®Х«Х®ХҐЦЂХЁ ХўХјХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Ц„Х¶ХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ: Ф±ХґХҐХ¶ ХҐЦЂХЎХ­ХЎ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х°ХЎХµХїХ¶Х« Х§, ХёЦ‚Х¶Х« ХЎХµХЅ ХЅХёХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶ ХЇХҐЦЂЦ‡Х« Х©ХҐ ХЎХµХЅ ХҐЦЂХЎХ­ХЎХ¶ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ ХЎХїХҐХ¶ Х°ХҐХїЦ‡ХЎХ® Х§ ХЎХµХЅ ХЅХёХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, ХѕХЎХЅХ¶ Х¦Х«, ХЇХЁХЅХҐХ¶ ХёХґХЎХ¶Ц„, Х№ХёЦЂХЅ ХїХЎЦЂХҐХЇХЎХ¶ ХҐХІХЎХ® ХЎХїХҐХ¶, ХїХЎХ¶ ХЅХєХЎХЅХёЦ‚Х°Х«Х¶ХҐЦЂХЁ ХЏХ«ХЈЦЂХЎХ¶Х«ХЇХҐХ¶ ХЇХЁ ХЈХЎХ¶ХЈХЎХїХ«Х¶ ХҐХІХҐЦЂ:

ХЏХІХЎХµХЎХЇХЎХ¶ Х­ХЎХІХҐЦЂХёЦ‚ ХўХ¶ХЎХѕ Х№Х§ЦЂ ХґХЎХЅХ¶ХЎХЇЦЃХҐЦЂ. Х­ХҐХ¬Ц„Х¶ ХёЦ‚ ХґХ«ХїЦ„ХЁ ХєХЎЦЂХЈЦ‡ХЎХўХЎХ·Х­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХ¶Х¤ХҐХЅХ«Х¶ ХѕЦЂХЎ Х§ЦЂ:

Ամեն կիրակի իրեն հասակակից աղջիկներ ու մանչեր տուն հրավիրելով` աթոռներու վրա կը բազմեցուներ, ինքն ալ սեղանի մը վրա կելներ… ճերմակ ձեռնոցներով և կարճ, բայց ազդու ատենաբանությամբ աղջիկներուն երեսը կը նայեր… դաստիարակության օգուտներն անոնց զգալ տալու համար:

Ф±ХґХ«ЦЂХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ® ЦѓХЎЦѓХЎХЈ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ. ХµХёЦ‚ЦЂ ХЇХЎЦЂХі ХўХЎХµЦЃ ХЎХ¦Х¤ХёЦ‚ Х°ХЎХЅХЎХЇХёХѕХ¶ ХЎХґХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХЎХ¬ ХЇХёЦ‚Х¦ХҐЦЂ, ХѕХЎХЅХ¶ Х¦Х« ХЎХґХҐХ¶ ХўХЎЦЂЦ…ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХёХ¶ ХЇХЁ ЦѓХ¶ХїХјХҐЦЂ. ХёЦ‚ХЅХїХ« Х¶ХЎХ­ХЎХїХ«Х¶Ц„ ХЇХЁ Х°ХЎХґХЎЦЂХҐЦЂ ХїХҐХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЁХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¶ ХЎХґХҐХ¶ ХґХЎЦЂХ¤ХёЦ‚ Х°ХҐХї, ХёЦЂ ХЎХґХ«ЦЂХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХЈХЎХ¶Х¤ХҐ ХґХЁ Х®Х¶ХЎХ® Х№Х§Х«Х¶:

Х•ЦЂ ХґХЁ Х¶ХєХЎЦЂХЎХѕХЎХіХЎХјХ« ХґХЁ ХІЦЂХЇХѕХҐЦЃХЎХѕ, ХёЦЂ Ц„Х«Х№ ХґХЁ ХєХЎХ¶Х«ЦЂ ХЎХјХ¶ХҐ, ХўХЎХµЦЃ Х«Х¶Ц„Х¶ ХҐЦЂХў ХїХҐХЅХЎХѕ, ХёЦЂ Х¶ХєХЎЦЂХЎХѕХЎХіХЎХјХ¶ ХЎХґХ«ЦЂХЎ Х№Х§ЦЂ, ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХєХЎХ¶Х«ЦЂ ХЎХјХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐХї Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ:

ФµЦЂХў ХµХёХ©ХЁ ХїХЎЦЂХҐХЇХЎХ¶ ХҐХІХЎХѕ, Х©ХЎХІХ«Х¶ ХѕХЎЦЂХЄХЎЦЂХЎХ¶ХЁ Х¤ЦЂХѕХҐЦЃХЎХѕ, ХёЦЂ ХёЦ‚ХЅХёЦ‚Хґ ХЎХјХ¶ХҐ:

Ф±ХµХ¶ ХЎХїХҐХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХѕХЎЦЂХЄХЎЦЂХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХґХҐХ» ХЎХґХҐХ¶ ХўХЎХ¶ ХЇХЁ ХЈХїХ¶ХѕХҐЦЂ ХўХЎЦЃХ« ХёЦ‚ХЅХёЦ‚ХґХҐ, ХёЦЂХёХѕ ХЏХ«ХЈЦЂХЎХ¶Х«ХЇХ¶ ХЎХ¬ ХёЦ‚ХЅХёЦ‚ХґХҐХ¶ Х¦ХЎХї ХёЦ‚ЦЂХ«Х· Х«Х¶Х№ ХёЦЂ ХЈХїХЎХѕ ХЎХјХЎХѕ Х©ХЎХІХЎХµХ«Х¶ ХѕХЎЦЂХЄХЎЦЂХЎХ¶ХҐХ¶:

1850-Х«Х¶ ФІХЎЦЂХ«Х¦ ХЈХ¶ХЎЦЃ Ц‡ ХѕХЎХіХЎХјХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХєЦЂХёЦЃХЁ ХґХїХЎХѕ Х°ХёХ¶:

Х„ХҐХ® Х°ХЎХ»ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХѕХЎХѕ ХЎХµХ¶ ХёЦ‚ХЅХґХЎХ¶` Х¦ХёЦЂ ХґХҐХ¶Ц„ ХѕХЎХіХЎХјХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХҐХ¶Ц„ Ц‡ ХёЦЂХёЦ‚Х¶ ФЅХЎХўХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЁ ХЇХЎЦЂХ¤ХЎ ХЋХёХѕХЁХ¶ХЎЦЂХЇ: Х”Х«Х№ ХЎХїХҐХ¶Х« ХґХҐХ» ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХЅХёЦЂХѕХҐЦЃХЎХѕ ХґХЎЦЂХ¤ Х­ХЎХўХҐХ¬ХёЦ‚ ХЅХЇХ¦ХўХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ¶, Х¦ХёЦЂЦ„ ХєХ«ХїХ« ХЈХёЦЂХ®ХЎХ¤ЦЂХҐЦЂ ХѕХЎХіХЎХјХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»: ХЌХЎХЇХЎХµХ¶ ХўХЎХ­ХїХЁ, ХёЦЂ ХҐХ©ХҐ Х№ХЄХєХїХ«ЦЂ ХЎХєХёЦ‚Х·Х¶ХҐЦЂХёЦ‚, ХҐЦЂХўХҐХґХ¶ ХЎХ¶ХёХ¶ЦЃ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ ХЇХЁ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХ¶ХЎ, ХЁХЅХЎХѕ ХЏХ«ХЈЦЂХЎХ¶Х«Х¶.

Արդեն վաճառականները պատժել կուզեի, բայց անանկ պատիժ մը կուզեի, որ խիստ ըլլար: Ուրախ եմ այսօր զքեզ գտնելուս վրա, գնա ուրեմն դատավոր անունով պատիժ եղիր այդ վաճառականներուն վրա”:

ФІХЎХ­ХїХ«Х¶ ХєХЎХїХЈХЎХґХЁ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХҐЦЃХЎХѕ, Х…ХёЦ‚ХЅХёЦ‚Ц†ХµХЎХ¶ ХЎХјЦ‡ХїЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЄХёХІХёХѕХ¶ХҐЦЂХҐХ¶ ХґХҐХЇХёЦ‚Х¶ Х¶ХЎХ­ ХЎХ¶Х¤ХЎХґ Ц‡ Х°ХҐХїХё ХЎХґХўХёХІХ»ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ (Х¶ХЎХ­ХЎХЈХЎХ°) ХҐХІХЎХѕ:

Х†ХЎХ­Х¶Х«Ц„ Ф±ЦЂХ¤ХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХїХҐХЅХЎХ® ХєХ«ХїХ« ХЁХ¬Х¬ХЎХ¶, ХёЦЂ Х¦ХЎХµХ¶ ХЇХ·Х«Хј Х« Х±ХҐХјХ«Х¶ ХЇХЁ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХ¶ХҐХ¶. ХЎХ¶ХёЦЂ ХўХЎЦЂХ« ХЁХ¬Х¬ХЎХ¬Х¶ ХЎХ¬ ХіХЎХ¶Х№ЦЃХЎХ® ХҐХ¶ ХЎХ¶Х·ХёЦ‚Х·Хї, ХёЦЂ ХЎХµХ¶Х№ХЎЦѓ Х°ХЎЦЂХЈ ХёЦ‚ ХєХЎХїХ«Хѕ ХЇХЁХ¶Х®ХЎХµХҐХ¶ ХЎХ¶ХёЦЂ. ХґХҐХ¶Ц„ Х¤ХЄХўХЎХ­ХїХЎХўХЎЦЂ ХЄХёХІХёХѕХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХґХҐХ» ХЎХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХєХЎХ® Х№ХёЦ‚Х¶Х«Х¶Ц„, ХёЦЂ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ«Ц„, ХіХЎХ¶Х№Х¶ХЎХµХ«Х¶Ц„ Ц‡ ХЇХЎЦЂХҐХ¶ХЎХµХ«Х¶Ц„ ХЎХµХЅЦ…ЦЂ ХЁХЅХҐХ¬, Х©ХҐ Х…ХёЦ‚ХЅХёЦ‚Ц†ХµХЎХ¶ Х·ХЎХї Х¬ХЎХѕ ХЇХЎХґ ХЈХҐХ· ХЇХЁ ХѕХЎЦЂХѕХ« Ф±ЦЂХ¤ХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐХї:

Х‡ХЎХїХҐЦЂХЁ, ХёЦЂ ХґХёХїХҐХ¶ ХЇХЁ ХіХЎХ¶ХЎХ№ХҐХ¶ Х…ХёЦ‚ХЅХёЦ‚Ц†ХµХЎХ¶ Х§Ц†ХҐХ¶ХїХ«Х¶, ХЇХЁХЅХҐХ¶ Х©ХҐ Ф±ЦЂХ¤ХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х№Х¶ Х§ ХЎХ¶ Ц‡ Х©ХҐ Ф±ЦЂХ¤ХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХєХҐХЅ ХЇХ·Х«Хј ХґХЁ ХёЦ‚Х¶Х« Х±ХҐХјЦ„ХЁ, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶ ХєХ¶Х¤ХёХІХ¶ХҐЦЂ ХЎХ¬ ХЇХЁ ХЈХїХ¶ХѕХ«Х¶ Х©ХҐ` ХЎХµХ¤ ХЇХ·Х«ХјХЁ Х®ХЎХ­ХёЦ‚ ХЎХјХ¶ХѕХЎХ® Х§ Х¶ХєХЎЦЂХЎХѕХЎХіХЎХјХҐ ХґХЁ, ХёЦЂ ХєХЎХЇХЎХЅ ХЇХ·ХјХҐХ¬ХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЎХґХҐХ¶ Ц…ЦЂ ХїХёЦ‚ХЈХЎХ¶Ц„ ХЇХЁ ХѕХіХЎЦЂХҐЦЂ:

Ф±ХЅ ХЎХ¶Х°ХЎХѕХЎХїХЎХ¬Х« Х§:

– Կը տեսնե՞ք փաստաբանները ինչպես ուշի ուշով մտիկ կընեն, որպեսզի կետ մը բռնեն և ինձի դեմ դատ բանալ տալով քառասուն-հիսուն ոսկի վաստկին… Պարոն փաստաբաններ, մի պարծենաք կենսագրություններուս մեջ զիս դատի հրավիրելու բնություն ունեցող կետեր գտնելուդ վրա, որովհետև կենսագրություններս կազմող բոլոր կետերն նույն բնությունն ունին:

Ф±ХµХЅ ХєХЎЦЂХЎХЈХЎХµХ«ХЅ ХґХҐХ» ХЇХЁ Х¶ХґХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХґ Х¦Х±ХҐХ¦ ХЎХµХ¶ Х±ХЇХ¶ХёЦЂХЅХ«Х¶, ХёЦЂ ХЎХµХЅ Ц…ЦЂХҐЦЂХЅ ХїХЎХЅХЁ ХўХЎХ¬ХЎХґХёЦ‚Хї ХёЦЂХЅХЎХ¬ХёЦ‚Х¶ ХѕЦЂХЎ ХЇХЁ ХєХЎЦЂХ®ХҐХ¶ХЎ, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ Х·ХЎХўХЎХ©ХҐ ХґХЁ Х« ХѕХҐЦЂ Х®ХёХѕХЁ ХўХЎХ¬ХЎХґХёЦ‚ХїХёХѕ Х¬ХҐЦЃХѕХЎХ® Х§: ФІХЎХµЦЃ Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ Х±ХҐХ¦ХґХҐ Х·ХЎХїХҐЦЂХЁ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х« ХґХЁ ХґХҐХ» ХЎХѕХҐХ¬Х« Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЈХёЦЂХ®ХЁ ХЇХЁ ЦѓХ¶ХїХјХҐХ¶ Ц„ХЎХ¶ Х©ХҐ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХҐХЅ ХЎХ¬ Х­ХёХ°ХҐХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇХЁ ХўХЎХ¶ХҐЦЃХ¶ХҐХґ Ц‡ Х­ХёХЅЦ„ХЅ ХЇХЁ ЦѓХёХ­ХҐХґ: -

Առանց ասոնց կամ անոնց ըսածներուն ականջ կախելու` ես կըսեմ թե Տիգրան էֆենտի Յուսուֆյան միշտ արդարությամբ վարված է, որովհետև ուրիշ կերպով վարվիլը անկարելի է: Մեր բոլոր ժողովներուն մեջ արդարությունը միշտ կը փայլի յուր բացակայությամբը: Տիգրան էֆենտի շատ ճշտություն կը պահե յուր պաշտոնին մեջ. օրինակի համար, եթե պատիվ ունենաս օր մը իրեն ներկայանալու… դատով, նախ և առաջ քեզի պիտի ըսե.

Х†ХЎХ­`ХЎХЅ ХЇХёХІХґХЁ ХЎХ¶ЦЃХ«ЦЂ:

ФµЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤` Х·Х«ХїХЎХЇ ХЇХЎХµХ¶ХҐ:

ФµЦЂЦЂХёЦЂХ¤` ХЈХ¬ХёЦ‚Х­Х¤ ХѕХҐЦЂ ХўХјХ¶ХҐ:

Х‰ХёЦЂЦЂХёЦЂХ¤` Х±ХҐХјЦ„Х¤ ХѕХЎЦЂ ХЎХј:

ФµХѕ Х¤ХёЦ‚Х¶ ХЎХµХЅ Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х¬ХЅХҐХ¬ХёХѕ, ХЎХ¶Х·ХёЦ‚Х·Хї ХєХ«ХїХ« ХЇХЎЦЂХ®ХҐХЅ Х©ХҐ, Х¤ХҐЦЂХ±ХЎХЇХ« ХґХЁ ХЎХјХ»Ц‡ ХЇХЁ ХЈХїХ¶ХѕХ«ХЅ, ХёЦЂ Х№ХЎЦѓХ¤ ХєХ«ХїХ« ХЎХјХ¶ХҐ, ХўХЎХµЦЃ ХЇХЁ ХЅХ­ХЎХ¬Х«ХЅ, Х¤ХЎХїХЎХѕХёЦЂХ« ХґХЁ ХЎХјХ»Ц‡Х¶ ХҐХЅ, Ц‡ ХёЦЂ ХЄХёХІХёХѕХ«Х¶ ХґХҐХ» ХёЦЂ ХґХїХ¶ХҐХЅ, ХЎХµХ¤ Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХєХ«ХїХ« ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХЅ:

ХЏХ«ХЈЦЂХЎХ¶ Х§Ц†ХҐХ¶ХїХ«Х¶ ХЎХµХ¶Х№ХЎЦѓ ХЇХЁ ЦѓХЎЦѓХЎЦ„Х« ХЎХ¦ХЈХ«Х¶ Х®ХЎХјХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЁХ¶ХҐХ¬, ХёЦЂ Х°ХЎЦЂХµХёЦ‚ЦЂ Х°ХёХЈХѕХё ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ Х°ХЎХ¶ХҐХ¬Х«Ц„ ХЈХёЦЂХ®ХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЇХёЦ‚Х¦ХҐ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬: ХЌХёЦ‚Хї Х№ХҐХґ Х­ХёХЅХ«ЦЂ: ФіХ¶ХЎ Ц…ЦЂ ХґХЁ Х«ЦЂХҐХ¶ ХЁХЅХҐ.

– Էֆենտի, թաղիս մեջ կուզենք բարեգործական ընկերություն մը կազմել:

–Վսեմ գաղափար:

–Կը փափաքիք, որ հրամանքնիդ ալ ատենապետ ըլլաք:

–Սիրով կընդունիմ:

Ф±ХµХЅ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХЁ ХЎХјХ¶ХҐХ¬ХҐХ¤ ХҐХїЦ„ХЁ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХ¬Х«ЦЂ ХЅХҐХ¶ХµХЎХЇХҐХ¶ Ц‡ Х¤ХјХЎХ¶ Ц„ХёХѕХЁ ХЇХҐЦЃХ«ЦЂ:

Ф±Х°ХЎ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХґХЁ ХЇХЁ ХґХїХ¶ХҐ.

– Էֆենտի, որոշեցինք վարժարաններու նպաստելու համար ընկերություն մը հաստատել:

– Շատ ազգօգուտ ձեռնարկություն:

–Արդյոք կընդունեի՞ք…

–Ատենապետությո՞ւնը… սիրով կընդունիմ:

–Կընդունեի՞ք տասը բաժին …

–Ընկալագիրն ամսե մը ղրկե:

ХЌХҐХ¶ХµХЎХЇХҐХ¶ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХЇХЎХ® ХЎХїХҐХ¶ХЁ ХЎХЅХёЦЂ Х±ХҐХјЦ„ХҐХ¶ Ц„ХЎХ·ХҐ Ц‡ Ц„ХёХѕХ¤ ХЇХЎХµХ¶ХҐЦЃХёЦ‚ЦЂ:

ФµЦЂЦЂХёЦЂХ¤ ХґХЁ ХЇХЁ ХґХїХ¶ХҐ.

–Բարև, Էֆենտի:

–Աստուծու բարին:

–Մսավաճառի խանութ մը բանալ կուզենք ընկերությամբ:




Конец ознакомительного фрагмента.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/hakob-paronyan/azgayin-jojer/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



Если текст книги отсутствует, перейдите по ссылке

Возможные причины отсутствия книги:
1. Книга снята с продаж по просьбе правообладателя
2. Книга ещё не поступила в продажу и пока недоступна для чтения

Навигация